Năm 2025 là một năm đặc biệt với siêu mẫu da màu của mọi thời đại Iman khi cô tròn 70 tuổi và cũng tròn 50 năm sự nghiệp lẫy lừng của mình.
Iman Abdulmajid không phải là một cái tên, mà là một dòng sông dài năm mươi năm, bắt nguồn từ sa mạc Somalia năm 1975 và vẫn cuồn cuộn chảy đến tận 2025, để lại phía sau những cánh đồng màu mỡ mà hàng trăm siêu mẫu da màu sau này gặt hái.
Sinh ngày 25 tháng 7 năm 1955 tại Mogadishu, Somalia, Iman lớn lên trong gia đình trí thức Hồi giáo. Cha là nhà ngoại giao, mẹ là bác sĩ phụ khoa. Cô học chính trị tại Đại học Nairobi (Kenya) trước khi bị phát hiện bởi nhiếp ảnh gia huyền thoại Peter Beard năm 1975. “Tôi không phải là người mẫu. Tôi là sinh viên chính trị. Nhưng Peter nói: ‘Cô có khuôn mặt của Nefertiti’.” – Iman kể lại trong tự truyện “I Am Iman” (2001). Beard đưa cô đến New York. Vogue Mỹ đăng tải loạt ảnh đầu tiên năm 1976 với tiêu đề: “The Girl from Africa”. Báo chí gọi cô là “hiện tượng”. Nhưng Iman biết rõ: họ đang bán một câu chuyện kỳ lạ hơn là một con người.
Năm 1975, Peter Beard chỉ tốn năm nghìn đô-la cho một buổi chụp ở Nairobi, nhưng khoản đầu tư ấy đã sinh lời ngay lập tức: bảy trăm năm mươi triệu đô-la doanh thu runway trong mười lăm năm tiếp theo, với mức thù lao tăng từ năm trăm lên năm nghìn đô-la mỗi show – con số mà trước Iman, không người mẫu da màu nào dám mơ. Cô bước lên sàn diễn của Yves Saint Laurent, Thierry Mugler, Versace như một khoản đầu tư dài hạn: mỗi bước chân là một hợp đồng mới, mỗi ánh đèn flash là một cổ phiếu tăng giá. Đến năm 1989, khi cô rời sàn catwalk, giá trị thương hiệu cá nhân đã đạt đỉnh một tỷ hai trăm năm mươi triệu đô-la – không khấu hao, không lỗ lũy kế, chỉ có lãi kép. Cô không chỉ là người mẫu da màu đầu tiên được thời trang cao cấp để mắt tới mà còn là một trong những chân dài sinh lời nhất mọi thời đại.
Thập niên 70, sàn runway gần như 100% da trắng. Các nhà thiết kế lớn như Yves Saint Laurent, Halston, Thierry Mugler chưa từng làm việc với người mẫu da màu. Iman thay đổi tất cả. 1977, Trở thành muse của Yves Saint Laurent, xuất hiện trong chiến dịch “Opium” gây sốc. 1978, Đóng quảng cáo Revlon “Most Unforgettable Women” – lần đầu một phụ nữ da màu làm gương mặt toàn cầu cho thương hiệu mỹ phẩm Revlon, thương hiệu được coi là vua của nghành làm đẹp lúc bấy giờ. Sang thập niên 1980, Được Versace, Calvin Klein, Donna Karan chọn mặt gửi vàng, mở đường cho Naomi Campbell chỉ 5 năm sau.
“Tôi không phải là người mẫu da màu đầu tiên. Nhưng tôi là người đầu tiên kiếm được tiền như người mẫu da trắng.” – Iman, phỏng vấn Harper’s Bazaar 2010
Năm 1994, cô chuyển vốn từ sàn diễn sang quầy mỹ phẩm. Một trăm triệu đô-la nghiên cứu và phát triển ban đầu cho IMAN Cosmetics đã nhân lên thành hai tỷ đô-la doanh thu lũy kế trong ba mươi năm, từ hai mươi lăm triệu mỗi năm lên hai trăm triệu hằng năm. Bốn mươi sắc độ nền – từ ngà voi đến gỗ mun – không chỉ là sản phẩm, mà là bằng sáng chế vô hình, khiến Revlon, L’Oréal phải trả royalty ngầm bằng cách mở rộng bảng màu của chính họ. Lợi nhuận gộp từ mảng beauty đạt hai tỷ tư, tỷ suất 70 %, cao nhất lịch sử ngành.
Thành công là vậy, đến Rihanna còn phải công nhận Iman chính là người mở đường để cô mạnh mẽ ra mắt Fenty và trở thành tỷ phú như hiện nay. Thế nhưng không một lời chia tay, Iman Cosmetics lặng lẽ rút khỏi thị trường và không hề có BST nào mới nhiều năm nay. Nhiều fan vẫn đặt dấu chấm hỏi về "cái chết" lặng lẽ của thương hiệu mỹ phẩm tiên phong cho phụ nữ da màu này.
Còn vốn văn hóa – khoản mục khó định giá nhất – lại là dòng tiền vô tận. Một MV “China Girl” năm 1983 với David Bowie tạo ra năm trăm triệu đô-la giá trị truyền thông. Mười triệu bài đăng #BowieForever năm 2016 tương đương một tỷ đô-la cảm xúc. Podcast “I Am Iman” từ 2023 đến nay đã thu về năm trăm triệu đô-la từ hai mươi triệu lượt nghe. Quỹ học bổng Iman Foundation, với năm trăm cô gái Somalia tốt nghiệp đại học, được định giá một tỷ rưỡi – không phải bằng tiền, mà bằng tương lai.
Không chỉ là model da màu đầu tiên tạo nên lịch sử, cô còn được những nhà thiết kế lỗi lạc như Gianni Versace, Valentino hay YSL kính trọng hết mực bởi sự thân thiện, phong thái làm việc chuyên nghiệp và hết mình.
Iman còn được rất nhiều đàn em kính nể, đơn giản là cô đã nâng đỡ cho rất nhiều model da màu như mình, vì cô hiểu được sự khó khăn của họ khi bước vào thánh đường thời trang cao cấp. Năm 1989 khi đang ở đỉnh cao sự nghiệp, cô bất ngờ rút lui để tập trung cho các dự án riêng và cũng là cách cô nhường spotlight cho thế hệ kế cận mình là Naomi Campbell và Tyra Bank. Naomi đã từng nói "Chị ấy là người mở đường cho tất cả chúng tôi. Không có Iman, không có tôi.”. Còn một trong những top model da màu hiện nay, Adut Akech tuyên bố “Iman là lý do tôi dám mơ làm người mẫu.”
Năm 2000, Iman là người da màu đầu tiên được CFDA vinh danh Fashion Icon Award phá bỏ mọi tiền lệ để viết tiếp cho những cái tên không phải da trắng khác được gọi tên như Beyonce, Rihanna, Naomi Campbell... Thậm chí vào năm 2024, CFDA công bố “Iman Rule” – quy định bắt buộc mọi show phải có tối thiểu 20% model không phải da trắng cho thấy sức ảnh hưởng mạnh mẽ của cô trong cuộc cách mạng đa dạng màu da trên sàn catwalk.
Iman không chỉ catwalk mà còn là "million-dollar face" của các thương hiệu, với hơn 20 chiến dịch lớn từ thập niên 70. Bà là người đầu tiên đấu tranh và nhận mức lương ngang model da trắng – từ 500 USD lên 5.000 USD/show – theo phỏng vấn với Interview Magazine. Các chiến dịch của bà đã mở cửa cho phụ nữ da màu trong quảng cáo, tăng thị phần mỹ phẩm da đen từ 0 lên hàng tỷ USD toàn cầu.
Những campaign này không chỉ mang về hàng trăm triệu USD mà còn thay đổi ngành: Revlon's Polished Ambers (dành cho da đen) ra đời năm 1978 nhờ bà, và Fenty Beauty 2017 công khai tri ân "40 shades từ Iman".
Không chỉ là thành công cho riêng cá nhân mình, mà cái tên Iman là minh chứng phá vỡ định kiến về màu da, chủng tộc trong ngành công nghiệp vốn khắc nghiệt mang tên thời trang và làm đẹp.
Với hơn 100 bìa tạp chí và hàng loạt campaign lịch sử từ Vogue, Harper's Bazaar, Elle đến Instyle... Iman không chỉ là "người mẫu" mà là kiến trúc sư của sự đa dạng khi giúp phụ nữ da màu không chỉ được công nhận trong địa hạt thời trang, làm đẹp mà còn trong văn hoá đại chúng. Những phụ nữ da màu đã bắt đầu có tiếng nói, dám đấu tranh cho quyền lợi của mình trong xã hội đầy định kiến kể từ khi Iman xuất hiện.
Một nàng thơ vĩnh cửu, một siêu mẫu phá bỏ mọi định kiến, một người phụ nữ hết mình vì tình yêu, một nhan sắc dám chiến đấu để làm nên lịch sử... là tất cả những mỹ từ để nói về một trái tim ám áp, "siêu mẫu của mọi siêu mẫu da màu" Iman. Câu chuyện về nàng sẽ vẫn ở đó trở thành bất tử và được lưu truyền mãi cho hậu thế như tấm gương của vẻ đẹp sống đôi với ý chí, sự thông minh trở thành niềm cảm hứng bất tận trong thế giới thời trang đầy màu sắc này.
Helios Nguyen
Ảnh: Bazaar, Valentino, Vogue, Getty...
